O sorriso de Lilí / Homenaxe a Araceli Herrero Figueroa / Colectivo Egeria
Araceli Herrero: a xenerosidade
Araceli Herrero, Lilí, forma parte, sen dúbida, das boas e xenerosas. Se eu tivese que destacar un trazo do seu carácter sería a xenerosidade. Xenerosidade persoal, boa compañeira, do que podo dar fe, ao formarmos parte do mesmo departamento, o de Didácticas Aplicadas da Universidade de Santiago de Compostela. Xenerosidade intelectual, na súa forma de compartir coñecemento. Araceli sabía ben que o coñecemento só é fértil cando se comparte. É destacábel o seu apoio continuado á xente nova, ás investigadoras que estaban comezando, a súa xenerosidade ao colocar o nome delas en primeiro lugar nas publicacións e congresos, animándoas a protagonizar as presentacións. Isto debería ser frecuente, mais non sempre o é. En decembro de 1998 Gálix, a Asociación Galega do Libro Infantil e Xuvenil, organizou unha viaxe en autobús a Cáceres para asistirmos ao Segundo Congreso da OEPLI (Organización Española para el Libro Infantil y Juvenil), celebrado do 3 ao 6 de decembro. Compartimos viaxe e xornadas escritoras e escritores, como Ann Alfaya, Fina Casalderrey, Agustín Fernández Paz e mais eu, ilustradores como Xosé Cobas, activistas da LIX como Xavier Senín, bibliotecarias como Anxos Roca e investigadoras como Araceli Herrero. Aínda que daquela existían os móbiles, eu só coñecía unha persoa en Galicia que posuíse un, Carlos Casares, con quen compartira viaxe aos Encuentros de Verines en 1997. Isto explica por que non fun capaz de localizar ningunha imaxe dos fríos días compartidos con Araceli en Cáceres, nin da viaxe. Si teño dúas lembranzas moi precisas, unha de parar o autobús case no medio da estrada, preto de Lugo, para recollela, a segunda de como Araceli xustificou que fosen as investigadoras novas, alumnas súas, quen presentasen as comunicacións no congreso.
Lilí, que nos foi arrebatada polo coronavirus, era boa e xenerosa. Era asemade unha activista comprometida co galego e con Galicia, a primeira profesora en ensinar en galego en Lugo nos anos despois da morte de Franco nos que, lembremos, o galego non formaba parte do ensino, nin como lingua ensinada nin como vehicular, e utilizalo podía traer problemas. Tiña múltiplas facetas, ademais da de intelectual xenerosa e boa compañeira: investigadora rigorosa, feminista, escritora infatigábel.
A súa relación con Ricardo Carvalho Calero, a quen dedicamos en 2020 o día das Letras Galegas, viña de moi atrás, ao ser unha das “nenas de Fingoi”. Estudou naquel oasis de galeguismo, de ensino a favor da natureza, de inmersión na cultura galega, que constituíu o Colexio Fingoi nos anos lúgubres do franquismo. Baixo a dirección de don Ricardo realizou a súa tese de doutoramento sobre a obra inédita de Luís Pimentel, incluíndo nela máis de cen pezas non publicadas anteriormente. Nestes trazos está implícito o seu carácter de luguesa, o seu amor pola cidade de Lugo, expresado tanto na súa vida como na escolla dos temas de investigación.
Un campo de estudo no que sobranceou Lilí foi na obra de Emilia Pardo Bazán, reivindicando o seu feminismo. Así, nunha recensión na revista La Tribuna, en 2009, criticando o prólogo dun volume, afirma: “si en el breve texto se nos cita el feminismo en los artículos pardobazanianos, no debió obviarse en su novelística, porque ciertamente doña Emilia llevó a la ficción cuestiones que en su labor periodística no quiso o no pudo formular con la intensidad que sí refleja en concretas creaciones eminentemente didácticas en las cuales leeremos oposición a los estereotipos socio-sexuales y al androcentrismo. Doña Emilia luchó por crear un estado de opinión negativa respecto al sexismo, machismo, misoginia y discriminación sexual, y precisamente en algunos de los textos de esta colección leemos, bien explícita, bien alegóricamente, cómo los roles sexuales, adquiridos familiarmente y socialmente normalizados por la costumbre, implicaban infelicidad cuando no maltrato doméstico”. Cómpre subliñar a lúcida análise que realiza Herrero dos contos de Pardo Bazán, especialmente dos que denomina rurais-mariñeiros, e a imaxe positiva da muller galega neles. “Lea-se a Pardo Bazán sen prexuízos [...] da mesma forma que lemos aos seus contemporáneos: situando-nos no seu contexto e non esixíndo-lle redencións ou programas coerentes, articulados e que coincidan con determinados posicionamentos”, solicitaba Araceli en 1992, unha recomendación acaída para este ano do centenario da morte de Emilia Pardo Bazán.
Unha cualidade de Araceli, de Lilí, que resulta infrecuente, era a calorosa acollida ás persoas que chegamos á universidade “desde fóra”, noutras palabras, que fixemos parte do noso percorrido profesional, por exemplo, no ensino secundario, como foi o meu caso. Ao contrario doutros, pois a universidade adoita ser corporativa, Lilí nunca nos considerou “intrusas”, e apreciaba a polinización cruzada entre perspectivas de distinta orixe.
Na que foi talvez a súa última intervención pública, a participación na actividade da Real Academia Galega en 2020 “Unha palabra para don Ricardo”, na que 31 escritoras, escritores, intelectuais, debullaban cada día de maio unha palabra para o autor, ela escolleu “galeguista”, fermosa definición acaída para a mesma Lilí. Para ela non chega unha soa palabra, lembraremos o seu empeño en compartir coñecemento, pedra de toque das auténticas intelectuais. O seu sorriso, a súa bondade, o seu compañeirismo.